ISROच्या स्पाडेक्स उपग्रहांचे 'अनडॉकिंग' यशस्वी, 'चांद्रयान-४'चा मार्ग मोकळा
Isro Spadex De-docking | अवकाशात 'डॉकिंग', 'अनडॉकिंग' करणारा ठरला भारत चौथा देश
इस्रोच्या स्पाडेक्स उपग्रहांचे अनडॉकिंग यशस्वी, चांद्रयान-४ आणि गगनयान मोहिमांसाठी मोठी उपलब्धी
भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) आणि अवकाशातील ऐतिहासिक टप्पा
भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेने (ISRO) अवकाश संशोधनाच्या क्षेत्रात आणखी एक महत्त्वाची कामगिरी केली आहे. स्पेस डॉकिंग एक्सपेरिमेंट (SpaDeX) मोहिमेचा एक भाग असलेल्या दोन उपग्रहांचे ‘अनडॉकिंग’ (De-Docking) गुरुवारी (दि. १३) यशस्वीरित्या पूर्ण करण्यात आले. या यशामुळे भारताच्या भविष्यातील चांद्रयान-४, गगनयान आणि भारतीय अंतराळ स्थानक यांसारख्या महत्वाकांक्षी मोहिमांसाठी नवे दार खुले झाले आहे.
SpaDeX मोहिमेतील SDX-01 आणि SDX-02 या दोन उपग्रहांना पूर्वनिर्धारित प्रक्रियेनुसार एकत्र जोडण्यात आले होते. आता अनडॉकिंगच्या प्रक्रियेत हे उपग्रह वेगळे करण्यात आले, ज्यामुळे भारत अवकाशात डॉकिंग आणि अनडॉकिंग तंत्रज्ञान आत्मसात करणाऱ्या निवडक देशांच्या यादीत सामील झाला आहे. या ऐतिहासिक टप्प्यामुळे अमेरिका, रशिया आणि चीननंतर भारत हा असा तंत्रज्ञान विकसित करणारा चौथा देश ठरला आहे.
SpaDeX मोहिमेचे उद्दिष्ट आणि यश
SpaDeX (Space Docking Experiment) ही इस्रोची अत्यंत महत्त्वाची मोहिम आहे, जी भविष्यातील मानवयुक्त आणि रोबोटिक अंतराळ मोहिमांसाठी उपयोगी ठरणार आहे. स्पाडेक्सच्या माध्यमातून अंतराळात दोन यान किंवा उपग्रह परस्पर जोडणे आणि नंतर ते यशस्वीरित्या वेगळे करणे या अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाची चाचणी घेण्यात आली.
या मोहिमेमुळे भविष्यातील भारतीय अंतराळ स्थानक, गगनयान, चांद्रयान-४ आणि मंगलयान-२ यांसारख्या मोहिमांच्या तांत्रिक अंमलबजावणीस मदत होणार आहे. डॉकिंग आणि अनडॉकिंग हे भविष्यातील इंधन भरण्याच्या मोहिमांसाठी तसेच मोड्यूलर स्पेसक्राफ्ट डिझाइनच्या दृष्टीने महत्त्वाचे आहे.
SpaDeX अनडॉकिंग यशस्वी – केंद्र सरकारकडून अभिनंदन
SpaDeX उपग्रहांच्या अनडॉकिंग प्रक्रियेच्या यशानंतर केंद्र सरकारने इस्रोच्या वैज्ञानिकांचे कौतुक केले आहे. विज्ञान आणि तंत्रज्ञान मंत्री डॉ. जितेंद्र सिंह यांनी इस्रोच्या टीमचे अभिनंदन करताना म्हटले,
"अभिनंदन, टीम इस्रो! हे यश प्रत्येक भारतीयासाठी अभिमानास्पद आहे. स्पाडेक्स उपग्रहांनी अविश्वसनीय डी-डॉकिंग साध्य केले आहे, ज्यामुळे भविष्यातील गगनयान, चांद्रयान-४ आणि भारतीय अंतराळ स्थानकाच्या यशस्वीतेसाठी मार्ग मोकळा झाला आहे."
तसेच, पंतप्रधान नरेंद्र मोदींनी या मोहिमेच्या यशाबद्दल आनंद व्यक्त केला आणि इस्रोच्या वैज्ञानिकांनी घेतलेल्या मेहनतीचे कौतुक केले.
३० डिसेंबर २०२४ रोजी झाले होते स्पाडेक्स मोहिमेचे प्रक्षेपण
SpaDeX मोहिम ३० डिसेंबर २०२४ रोजी प्रक्षेपित करण्यात आली होती. इस्रोने ही मोहिम भविष्यातील अंतराळ मोहिमांसाठी महत्त्वाचे असलेल्या डॉकिंग आणि अनडॉकिंग तंत्रज्ञानाच्या चाचणीसाठी राबवली होती. जानेवारी २०२५ मध्ये या मोहिमेतील दोन उपग्रहांचे डॉकिंग (Docking) करण्यात आले, जिथे ते एकमेकांशी १५ मीटर अंतरावरून संपर्क साधून नंतर यशस्वीरित्या जोडले गेले.
गुरुवारी (दि.१३) अनडॉकिंग प्रक्रिया पूर्ण झाल्याने, ही मोहिम अत्यंत यशस्वी ठरली आहे. या यशामुळे भारताने जागतिक स्तरावर आपले अवकाश संशोधन क्षेत्रात महत्त्वाचे स्थान निर्माण केले आहे.
भारत जागतिक अवकाश संशोधन क्षेत्रात पुढे
SpaDeX मोहिमेच्या यशामुळे भारताने अमेरिका, रशिया आणि चीनच्या रांगेत उभे राहत आपले अवकाश तंत्रज्ञान अधिक मजबूत केल्याचे सिद्ध केले आहे.
या यशानंतर भविष्यातील गगनयान मोहिम, भारतीय अंतराळ स्थानक आणि इंधन भरण्याच्या रोबोटिक मोहिमा अधिक सुलभ होणार आहेत. इस्रोची ही ऐतिहासिक कामगिरी जागतिक स्तरावर भारताची क्षमता अधोरेखित करणारी आहे.
स्पाडेक्स मोहिमेचे महत्त्व:
✅ अंतराळातील डॉकिंग आणि अनडॉकिंग यशस्वी करणारा भारत चौथा देश
✅ गगनयान, चांद्रयान-४ आणि भारतीय अंतराळ स्थानकासाठी महत्त्वाचे तंत्रज्ञान
✅ भविष्यातील स्पेस मिशनसाठी तांत्रिक संधी आणि संशोधनाचा नवा टप्पा
✅ भारताच्या अंतराळ संशोधन क्षेत्रातील जागतिक महत्त्व वाढवणारी उपलब्धी
SpaDeX मोहिमेच्या यशामुळे भविष्यातील भारतीय अंतराळ संशोधन मोहिमांसाठी मार्ग मोकळा झाला असून, भारताचे अंतराळ संशोधन आणखी पुढे जाणार आहे. 🚀